Шекспир агуу зохиолч уу эсвэл шаггүй бизнесмен үү?

2012 оны 8 сард Лейчестерийн орон нутгийн захиргааны байрны хажуугийн машин тавьдаг газраас археологчид Дундад зууны үеийн английн эзэн хаан  Ричарьд 3 ын араг ясыг олж илрүүлсэн нь олны анхаарлыг ихээр татсан билээ. “3 дугаар Ричарьд  нийгэмлэг”  хэмээх байгууллага хааныхаа оршуулсан газрыг олж илрүүлэх гэхдээ хэдэн жилийн турш хайгуул хийн  түүхийн баримт бичиг, газрын зураг сэлтийг ашиглан нарийн судалгаа хийсний дүнд энэ газрыг сонгон ухалт хийсэн байна. Уг ажилд биечлэн оролцсон археологчид телевизийн нэвтрүүлэгт ярьснаар яг ингэж тодорхой нэг хүний үлдэгдлийг хайгаад олж авах нь бараг сохор аз гэж байв. Ховор олдвор дээр үндэслэн  мэргэжлийн хүмүүс маш нарийн дүн шинжилгээ хийн тулааны үеэр ямархуу зэр зэвсгийн халдлагаас хаан ямар бэртэл гэмтэл аван тэр нь эцэстээ эмэгнэлтэйгээр амиа алдахад хүргэсэн болохыг нүдэнд харагдтал тайлбарласан. Ингэж олон нийтэд тодорхой мэдээлэл өгсний зэрэгцээ өөр нэг яригдаж байсан зүйл нь Шекспирийн бүтээл байлаа. Түүний  “3 дугаар Ричарьд” хэмээх жүжгийн зохиол нь тайзан дээр анх тавигдсанаас эхлээд өнөө хүртэл  байнга тоглогдсоор ирсэн бөгөөд хожим нь Холливудын өргөн дэлгэцний кино болсон. Шекспир хааныг бөгтөр нуруутай, нэг гар нь нөгөөгөөсөө илүү урт унжсан, үзлийн зэвүүн төрхтэй, нохой хараад хүртэл жигшиж хуцдаг гэсэн байдлаар дүрсэлж. Ингэхээр энэ олон зуун жилийн дараа эргээд харахаар нэрт зохиолчыг олонд буруу ташаа ойлголт өгөн

төөрөгдүүлсэн гэж шүүмжилж болох  гэхдээ түүний бүтээл бол жүжгийн зохиол гэдгийг мартаж боломгүй. Аливаа урлагийн бүтээлд  гол дүрийг дүрслэхдээ бодит байдлаас хэт давуулан хэтрүүлэх хандлага байдаг. Тэгээд дээр нь зохиогчын санаа авсан түүхэн эх сурвалж нь тулаанд ялсан талын үзэл бодлыг баримталсан өрөөсгөл дүгнэлт байсан гэдгийг дурьдах хэрэгтэй. Эцэстдээ түүхэн хүнийг зохиол бүтээлдээ мушгин гуйвуулсан гэж Шекспирийг сонгон авч буруутгах нь тийм зөв хандлага бус мэт. Тэр эртний түүхийг бичсэн хүмүүс ч хамт буруудаж таарна. Гэхдээ хичнээн буруу байсан ч гэсэн  Шекспирийн бүтээсэн тэр дүр л олны ой тойноос арилахгүйгээр  хоногшин үлдэж.

2016  онд Шекспирийн мэндэлсний 400 ойг англи даяар өргөнөөр тэмдэглэн өнгөрүүлсэн. Түүний зохиол бүтээлийг сонсоогүй улс орон гэж дэлхий дахинд бараг байхгүй болов уу. Орчин үеийн тайз дэлгэцний урлагийн бүтээл тэр ч бүү хэл шинээр гарч буй ном зохиол ч гэсэн түүнээс ямар нэгэн байдлаар санаа авсан гэдэг нь илэрхий харагддаг.

Шекспирийн намтар түүхийг Стратфорд-апон-Эйвоноос эхлэлтэй гэх нь зөв болов уу. Энд л тэрбээр төрж, хүүхэд ахуй цагаа өнгөрүүлэн, хайр дурлалтайгаа учиран үр хүүхдүүддээ өсгөж. Лондонд жүжгийн зохиол бичин нэр хүнд олон, санхүүгийн хувьд нэлээд амжилтанд хүрсний дараа мөн л уугуул нутагтаа Нью Плэйс гэсэн томоохон байшин худалдан авч тэндээ амьдралынхаа сүүлчийн үеийг өнгөрүүлсэн. Ингэхээр түүний амьдрал энэ л газартай ямагт холбоотой байж ирсэн.

 

Манчестераас галт тэргээр замдаа хоёр дахин сольж байж хүрч очлоо. Лондонтой харьцуулахад тийм ч том хот биш юм шиг. Галт тэрэгний цонхоор харж байхад газар тариалангийн талбай ихтэй харагдсан. Гэхдээ хөдөөгийн буйдхан газар ч гэж хэлж болохооргүй мэт наад зах нь алдартай хүний нэртэй холбоотой учир туристуудын хөл тасардаггүй байдаг болов уу гэлтэй. Үзэх гол газрууд гэвэл: Шекспирийн эцгийн болон хадамуудын мөн охиных нь амьдарч байсан байшингуудын гэр музей, орон нутгийн сүм, номын сан, түүний сурч байсан сургуулийн байр зэрэг болно. Мэдээж эндэхийн Шекспирийн нэрэмжит театрыг дурьдахгүй өнгөрч болохгүй байх.

 Орон нутгийн сүмдээ Шиксфер 1564 оны 4 сарын 26нд угаалга хийлгэн адислуулсан гэх бөгөөд мөн энд бунхлуулж. Уг сүмийн түүх 13 дугаар зууны үеэс эхлэх бөгөөд Стратфорд-апон-Эйвондоо хамгийн хуучны барилга.  У. Шекспирийн нэр сүмийн бүртгэлд бичигдэхээс өмнө англи даяар томоохон өөрчлөлт гарч. Английн хатан хаан Элизабет 1 ын эцэг хаан Хенри 8 католик шашныг халах шийдвэр гаргасны шууд үр дагавараар тус улс Ромын нөлөөнөөс тусгаар болж ирсэн. Олонхи ард иргэд түүнчлэн Шекспирийн гэр бүлийнхэн ялгалгүй эхлээд хүчээр тулгасан шашны номлолыг хүлээж авахаас өөр аргагүй байдалд орж. Хэдийгээр Хенри 8 ын ууган охин хатан хаан Мэри католик шашныг дахин сэргээсэн ч түүний удамыг залгамжилсан дүү охин хатан хаан Элизабет 1 Протестант сургаалыг дээдлэн улс орноо захиран удирдахаар шийдэж.

Шекспирийн үед Сратфорд-апон-Эйвон 2000 орчим оршин суугчидтай худалдаа арилжаа өргөн явагддаг газар байв.  Энэ хотод газар тариалангийн аж ахуй зонхилдогч хонь үржүүлдэг фермер ойрхон учир ноосны худалдаа илүү өргөн хийгдэнэ. Англи даяар тархсан тахалын аюул хөнөөл уг газрыг тойрч орхисонгүй тэр тусмаа Шекспирийн төрсөн жил хамгийн их гамшиг учруулсан байна. Архивын материалаас үзэхэд 1564 оны 7 сард Шиксфер төрөөд 3 сар болоход 200 орчим иргэд тахалаар амиа алдсан нь уг хотын оршин суугчдын 7 хувь нь байв. Золоор аймшигт аюул нялх Шекспирээс холуур өнгөрч. Харин тэдний хоёр талын хөршийн нялх хүүхдүүд нь амь гарч чадсангүй.

Хенлэй гудамжин дахь эцгийнхээ байшинд Уильям Шекспир төрсөн гэж өнөөг хүртэл ойлгодог. Түүний эцэг Жонн Шекспир нутагтаа удам судар сайтай Арден овогийн Мэри гэдэг эмэгтэйтэй гэр бүл болж. Урьд нь хоёр ч охин хүүхэд нь эндсэн тул Шекспирийг төрөхөд эцэг эх нь тун баяртай байсан болов уу. Эцэг Жонн нь тун даруухан байдлаар амьдралаа эхлэн арьсан бээлий хийдэг хүний дагалдангаар ажлын гараагаа эхэлжээ. Дараа нь шар айраг амтлагч болон жигнэсэн талхны чанарыг шалгагч эцэстээ тэрбээр хотдоо Засаг дарга болон дэвшивТомоохон ёслолд гоёмсог дэгжин хувцасаа өмсөн  хотын оршин суугчдын өмнүүр гарч явах эцгээ хараад тэр үед дөнгөж 4 нас хүрч байсан  Шекспирт ихэд гүн сэтгэгдэл төрж байсан болов уу. Хэдийгээр эцэг нь хотдоо нэр хүндтэй ч ахуй амьдралаа нөр их хөдөлмөрөөр л хангана. Тэдний гэр бүлийн орлогын эх үүсвэр нь  нарийн хийцийн савхин бээлий оёх бизнес байв. Энэ нь маш нарийн  ур чадвар шаардсан ажил бөгөөд гэр бүлийн бүх гишүүд арьс ширээ боловсруулж элдэхээс авхуулаад зарж борлуулах эцсийн дамжлага хүртэл хариуцан хийнэ. Оёдол сайтай цагаан бээлий бол бүр илүү үнэд хүрдэг байж. Нэгэнт бэлэн болсон бүтээгдэхүүнээ байшингынхаа гудамж руу харсан цонхоо онгойлгож байгаад худалдан авагч нарт зардаг байж.  Аавынх нь худалдаа арилжааны хэлхээ холбоогоор Уильям Шекспир маш олон янзын хүмүүсийн хүрээлэлд өсөн том болж. Магадгүй тэр орчин түүнд хожим онцгой дүр бүтээх суурийг нь тавьсан байж болох юм. Шинэ шашинд сүжиггүй эцэг Жонн сүмд очиж мөргөл үйлдээгүйгээс гэмт хэрэгтний жагсаалтанд нэр нь оров. Хатан хаан Элизабет 1 ээс тогтоосон хуулиар шийтгэл үзүүлэн их хэмжээний торгууль төлөх болж. Тэр үеийн жишгээр гэмт хэрэгтний нэрийг нь сүмийн хаалганд хадан олонд зарладаг ёстой байв. Эцэг Жоннынх нь буруутан болсон өөр нэг шалтгаан нь түүний хууль бусаар ноосны худалдаа эрхэлдэг байсантай холбоотой байж. Нэгэнт хатуу хууль шийтгэлээс мултрах аргагүй тул тэрбээр өндөр тогтоосон торгуулаа төлөх гэхдээ үл хөдлөх хөрөнгө бусад үнэт зүйлсийн хамт өрөнд тавьж алдагдалд ороход хүргэв. Санхүүгийн хувьд хүнд байдалд орсон ч Хенлей гудамжинд дахь байшингаа харин өөрийн мэдэлдээ авч үлдснээр барахгүй эцэстээ амьдралаа буцаан дэгжүүлж чадаж. Уг байшинг музей болгон олонд үзүүлэхдээ их сүрхий бодолцож зохион байгуулсан байсан. Өрөө болгонд нь нэг тайлбарлагчтай тухайн өрөөний тухай Шекспирийн үеийн амдралаар төсөөлүүлэн ярьж танилцуулаад бүр гадаа цэцэрлэгт нь оюутнууд тэр үеийн хувцас өмсөн Шекспирийн зарим тоглолтоос хэсэгчлэн үзүүлж мөн яруу найргийн бүтээлээс нь уншиж сонирхуулж байсан.

.

  Орон нутгийнхаа нэр хүндтэй сургуульд Уильям боловсрол олж авах болж. Одоогийн түвшинээр бол их сургуулийн зэрэгтэй ойр латин хэлээр голчлон хичээл сургалт явуулдаг. Латин хэлний дүрэм, Библийн сургаалын судлал, ном хаялцах зэрэг нь хичээлийн үндсэн хөтөлбөрт хамрагдана. Латин хэл дээр бичигдсэн гүн ухааны сонгодог бүтээлүүдийн уншиж танилцахын зэрэгцээ мэтгэлцэх урлагт суралцахдаа маргалдагч эерэг болон эсрэг хоёр талын аль алинд нь харилцан дүгнэлт өгч чаддаг болж. Тэр сургуулийнх нь байшин одоо хүртэл байх бөгөөд заавал дотор нь ороод үзэх гээд байх шаардлагагүй гаднаа тодорхой тайлбар самбар тавиад тэр үед сурагчдад латин хэл яаж заадаг байдлаар бичлэг тавьсан нь байсан.

 Харин түүний хувийн амьдралын түүхээс анзаарч байхад тэрбээр зохиол бүтээлээ төрсөн нутагтаа туурвиж байгаагүй байна. Тодорхой бус шалтгаанаар гэнэт Лондон руу явж. Ингэж хот сэлгэн нүүхэд тэрбээр ганц бие байсангүй. 1582 онд дөнгөж 18 настайдаа өөрөөсөө 8-9 насаар эгчмэд нутгийн бүсгүйтэй гэрлэж. Гайхалтай нь эхнэрийнх нь талаар тун бага мэдээлэл үлдэж. У.Шекспир алдартай “Ромео Жулет” гэдэг хайр дурлалын түүхийг бичсэн гэдгийг хүн болгон мэддэг ч түүний  хайр дурлалын тухай бид бараг мэддэггүй. Зарим судлаачдын дэвшүүлсэн таамаглалаар 1582 оны 8 сард Стратфордод баян ургац авсан ёслолын үед Уильям Анн хоёр анхлан бие биенээ хайрын нүдээр харсан болов уу. Магадгүй тэд эртний уламжлал ёсоор ам тангараг өгөн оронд хамтдаа орж унтдаг ёслол үйлдсэн байж болох.

  Тэр үеийн жишгээр албан ёсоор гэрлэх нас 21. Арван хэдэн наснаасаа дагалдангаар ажиллан 20 насны эхээр мэргэжин байнгын ажил эрхлэх чадвартай болдог бөгөөд тийм төвшинд хүртэлээ гэрлэдэггүй байсан. Харин Анне хуримлахаасаа өмнө хөл хүндтэй болсон учир гэдэс нь томрохооос өмнө сүмд яаравчлан ёслол үйлдэх болсон. Шекспир морины хурдаар ойролцоох том хот руу очин 40 фуньт стерлингээр гэрлэлтийг хүчин төгөлдөр болгон баталгаажуулсан лиценз олж авсан. Ингээд албан ёсоор эхнэр нөхөр болон хамт амьдрах болон 1583 онд ууган охин Сюзанна нь мэндэлсэн.

1585-1592 онууд нь Уильям Шекспирын түүхчдийн хувьд тун сэтгэл гонсойлгосон үе байдаг. Энэ хугацаанд түүний юу хийж байсныг хэн ч мэддэггүй. Зарим нь түүнийг католиг шашны гол төв Ланкэйше руу явж тэндээ хэсэг амьдарсан. Нөгөө хэсэг нь тэрбээр ухаан сийрэг боловсролтой нэгэн байсан болохоор Стратфорд дахь сургуульдаа багшийн туслахаар ажилласан гэдэг. Гэхдээ дээрхи таамаглалаас хамгийн барьцтай нь Стратфордоор байнга дайран өнгөрдөг хэсэг жүжигчдийн хамтлагтай холбоотой болов уу.   Хатан хааны эрчүүд хэмээгдэх тэдгээр хүмүүс ард олныг төр засгийн шинэ бодлогод нааштай хандлага төрүүлэх зорилгоор суртал ухуулаг хийн англи даяар тойрон аялах бөгөөд санхүүжилтийг нь Хатан хаан удирдан хийлгэдэг байж. Тэдний тоглолт нь орчин үеийнхээр бол варьете маягийн акробат, хошин шог болон жүжгийн хэсгээс тоглоно. Стратфордод тоглолтоор ирэхийн өмнө Оксфордод байхдаа зарим жүжигчид зодоон цохионд оролцож нэг нь хутгалуулж амиа алдсан хэрэг гарсан байна. Магадгүй энэ шалтгааны улмаас Уиллиам Шекспирээр орлуулах болсон байж болох. Ямар ч байсан У.Шекспир эхэн үедээ дагалдан жүжигчин болсон байснаа сүүлдээ Лондон руу шилжин ажиллах шийдвэр эргэлт буцалтгүйгээр гаргасан. Энэ нь түүний хувьд амьдралдаа гаргасан томоохон алхам байв. Мөн нөгөө талаар зүйрлэшгүй авъяастан төрөн гарах эхлэлийг тавьсан гэж хэлж болно.  Уильям Шекспирийг ингэж том хотод ирэхэд тэнд маш олон янзын хүмүүс бизнес ажиллагаа эрчимтэй явуулж байсан. Лондон нь Стратфордыг бодвол 100 дахин илүү том 200 мянган оршин суугчидтай өндөр ханаар хүрээлэгдсэн олон сүм, дуган, хийдтэй. Тэймс голын эрэг дээр байрладгийн хувьд дотоод гадаадын наймаачид үргэлж бараа таваар оруулж гаргана. Зав чөлөөгүй хөл хөдөлгөөнтэй энэ хотод сайн муу зүйл холилдон байна. Шиксфер Лондонд яг зөв үеэр хүрч ирсэн. Тоглолт үзвэр болдог театрын үүсэл хөгжил нь сүүлийн үеийн нээлт энл л эхлэлээ тавьж байсан. Урьд нь  жүжигчид болон жүжгийн зохиол бичигчид нь нэг бол орон нутгийнхан цуглардаг уушны газар нөгөө бол чинээлэг баян хүмүүсийн харш ордонд тоглон амьдралаа хүргэдэг байснаа өөрчлөгдөн бие даасан театр босгон тоглолтоо хийх болсон. Ийм шинэ нөхцөл байдлыг Шиксфер хөрөнгөө аривжуулах эх үүсвэр болгосон. Гэхдээ энэ нь тийм санаснаар амархан байсангүй.1592 онд хар тахал гарснаар театр хаагдахад хүрч дөнгөж эхлэлээ тавьж байсан Шекспирт таагүй нөхцөл байдал авчирав. Гэвч тахал ч төдөлгүй тархахаа зогсон төгсгөл болж.  Театр дахин хаалгаа нээхэд тэрбээр жүжигчин бус зөвхөн жүжгийн зохиол бичих ажилд шамдан орсон. Байнгын тоглолтонд хэрэглэх шинэ материалуудыг ар араас нь тасралтгүй гаргах шаардлагатай тулгарсан. Шиксфер сургуульдаа уншиж байсан Овидын бүтээлээс санаа авахын зэрэгцээ Англи, Ирланд, Шотландын түүхэн үйл явдалыг өгүүлсэн Холиндшедын түүхэн хураангуйг маш нарийн нягтлан судлах болсон. Нэгдсэн Вант улсын түүхэн үйл явдалыг цуглуулан эмхтгэсэн боть 1577 болон 1587 онуудад тус тус хоёр ч удаа хэвлэгдсэн. Сүүлд хэвлэгдснийг Шекспирийн илүү анхааралдаа авсан болов уу гэж судлаачид таамагладаг. Холиндшедийн түүхээс Хенри 5, Ричард 3, Хенри 6 гээд английн хаадын дүрүүдийг олны сонирхлыг татах тайзны бүтээл болгосон. Лондон үнэхээр Шекспирт тоглох тайз өгсөн. Тэрбээр уран бүтээл туурвихын зэрэгцээ театрын зохион байгуулах менежмэнтийн ажиллагаан дээр ч идэвхитэй оролцож байж. Үйл ажиллагаа явуулж байсан театрын газар нь түүний эзэмшлийн бус байсан тул барилгаа нураан буулган өөр газар шилжүүлэн гол яс модыг дахин ашиглан Глове театраа сэргэн босгон дотно түнштэйгээ хамтран эзэмших болсон.

  Шекспир Лондон даяар хэдийнээ алдартай болсон нь Хатан хааны анхаарлыг хүртэл татах болсон. Заримдаа хатан хааны ордонд очин тусгай тоглолт хийж дээдсийг зугаацуулдаг болсон. Элизабет өөд болоход үе залгамжилсан хаан Жэймс ч Шекспирийн зүг хандах хандлагыг өөрчилсөнгүй бөгөөд Шиксфер нь хааны таашаадаг урлагын зүтгэлтний нэг болсон.

  Шиксферийн жүжгийн зохиолууд болох Хамлет, Жули Сизер, Маквет, Хаан Лир, Отелло зэрэг нь Глове театрт анх удаагаа тайзан дээр тоглогдсон. Глове театр одоогоос 4 зуун жилийн тэртээгээс тоглолтоо хийж эхэлсэн бөгөөд уг театрыг орчин үед дахин сэргээн мөн яг тэр газраа байрлах бөгөөд Лондонд ирсэн гадна дотнын жуулчид очиж үзэх газрын нэг болсон. 1613 онд 8 дугаар Хенригийн тухай жүжиг тоглоход бэлдэж байж тоглолтын үеэр их буу хэрэглэн тоглолтыг улам үнэмшилтэй болгох гэж төлөвлөж байж. Харамсалтай нь их буу буруу тийш буудан сүрлэн дээврийг шатааж эхэлснээс галыг зогсоож чадалгүйгээр театрыг тэр чигээр нь газартай тэгшилсэн. Энэ нь Шиксферийн хувьд тун эмгэнэлтэй явдал болсон. Сэтгэл санаанд нь хүнд нөлөөлөл учруулснаас тэрбээр амьдралынхаа сүүлчийн хоёр жилийн турш огт жүжгийн зохиол бичэлгүй өнгөрүүлж.

Глове театр үгүй болоход Шекспирийн бичих сонирхол нь мөн алга болж. Түүний хамгийн сүүлд бичсэн жүжигт гол дүрийн баатар нь ид шид үзүүлдэг онцгой чадвараасаа татгалзан шидтэй таягаа шидэн алга болгодог хэсгийг үзэгчид Шекспир нэг ёсондоо ажлаа дуусгавар болгон үзэгчидтэйгээ салах ёс гүйцэтгэсэн гэж ойлгож. Гэхдээ зарим нэг зохиол дээр бусад хүмүүстэй хамтарч ажилласан ч бие даан бүтээл туурвихаа болж.

 Эцэстээ тэрбээр Стратфордодоо дахин буцан ирсэн. Энд эхнэр хүүхдүүд нь дотно найзууд хамаатан садангууд нь аж төрсөөр ирсэн. Тэрбээр бүхий л амьдралынхаа туршид энэ нутгийн хүн байсаар ирсэн. Уран бүтээлийн ажлаа эхлэх үеэс тэрбээр 33 настайдаа тосгоныхоо төвд том байшин худалдан авсан. Бидний ойлгосноор 15-20 жилийн турш Шекспир 2-300 фунт стерлинг жилд олдог байсан гэдэг. Жүжгийн зохиол бичих ажлаар олсон орлогоо Стратфор-апон-Эйвонд шингээсэн. Тосгоныхоо газартай дүйхүйц хэмжээний 202 акер эдлэн газар худалдан авсан. Судлаачдын анхаарлыг татдаг өөр нэг асуудал нь Шекспир яаж ийм баян чинээлэг болж чадсан бол гэж сонирхдог. Лондонд байхдаа жүжгийн зохиолыг ёстой машиндаж байгаа мэт тасралтгүй бичин тайзан дээр тоглолтын тасралтгүй гарган уйгагүй ажиллаж байсан. Дээр нь театрынхаа тодорхой хувийг эзэмшиж байсан тэр үеийн ханшаар түүний орлогыг бодоод үзэхэд яагаад ч тийм том байшин авч дээр нь газрын эзэн болоход хангалттай бус байсан тэгэхээр тэрбээр өөр орлогын эх үүсвэртэй байсан байж болзошгүй гэдэг. Энэ нь эцгийнх дээхэн үед эрхэлж байсан ноосны худалдаа байж болох. 1616 оны 4 сарын 13 нд Уильям Шекспир өөд болсон. Тэрбээр гэрээслэлдээ үлдсэн өв хөрөнгөө эхнэр хүүхэд үеэл дүү нар найзууд мөн тосгоны ядуучуудад хүртэл тодорхой хувийг үлдээж. Түүнийг өөд болсны дараа түүний бүтээл жүжгийн зохиолууд нь тэр дороо мартагдан алга болсонгүй. Хамтран ажиллаж байсан уран бүтээлч нөхөд нь Шекспирийн 36 бүтээлүүдийг эмхтгэн өөд болсноос нь 7 жилийн дараа ном болгон хэвлэн гаргаж. Энэ нь Шекспирийн нэр хүндийг хүндэтгэсэн хамгийн том үзүүлэлт гэхээр хэрэв дээрхи ном хэвлэгдээгүй бол жүжгийн 18 зохиол нь тэр чигээрээ алдагдах байсан.  

 Ричард 3, Клеопатра, Хенри 5, Марк Антони зэрэг түүхэн хүмүүсийн дүрийг үзэгчид Шекспирийн зохиолоор төсөөлөл баримжаа авч ирсэн. 2009 онд нэгэн гэр бүлийн цуглуулгад Шекспирийн тун залуу байх үеийн зураг олдож түүнийг албан ёсны гэдгийг тусгай шинжилгээгээр баталгаажуулсан.

Эцэст нь дүгнэхэд англичууд үзэг бол хурц сэлэмнээс ч илүү хүчтэй гэдэг Шекспирийн амьдрал үүний нэг баталгаа гэхээр. Тэрбээр сайн жүжгийн зохиолч гэдгээ харуулан үзгээрээ нэр хүндээ олж авсан бол эцгээсээ суралцсан ноосны худалдаа  түүнийг бэл бэнчинтэй болгосон. Бүхэл бүтэн англи улсыг хонины ноос баян болгож чадсан юм чинь ганц Шекспирийг хөрөнгөтэй болгож яагаад болохгүй байх гэж. Ингэхээр Шекспир суут зохиолч төдийгүй шаггүй бизнесмен болж таарах нь илэрхий.  Уран зохиолын хувьд тэрбээр дэлхий дахинд томоохон өв үлдээсэн. Английн өдөр тутмын ярианы 10 үг хэллэгийн нэг нь түүний үг байж таардаг гэдэг. Тэдгээр хэллэгүүдийг түүний зохиолыг уншиж байгаагүй хүмүүс хүртэл мэддэг. Дэлхий дахинд ч ялгаагүй түүний зохиол бүтээл олны танил байдаг. Наад захын жишээ нь Ромео Жулет гэхээр хүн бүхэн Шекспир гэж хэлэх жишээтэй. Тэгэхээр энэ суутан хүн төрөлхтөнд хэзээ ч мартагдахгүйгээр үлдсэн хэвээр байх болов уу.

Стратфорд-апон-Эйвон

Lunar New Year 2019.

Coming of age:

This year Lunar New Year fell on 5^th February, because it is a lunar calendar date it changes every year bit like Easter. To make things even more complicated Mongolians follow the Tibetan rather than the Chinese calculating system, as a result, every 5 years Mongols celebrate the New Year a month later than their Chinese counterpart a bit like a leap year (2020 is the next time this will happen the Chinese will celebrate at the end of January while Mongolians and Tibetan the end of February). Officially the New Year lasts for three days, unofficially it normally carries on for the whole week and in some cases even longer. The New Year Celebration is all about visiting family and paying your respects to your parents and other elders, since nowadays not everyone lives in the same city, and not even the same country, so the length of time between greetings can vary. It was 21 years since I last greeted everyone back home and as for Mark it was the first time to greet my relatives at Tsagaan Sar (the Mongolian name for the Lunar New Year it means White moon). Don’t get me wrong during the last 21 years we have visited Mongolia and most of my relatives several times but normally in the summer or autumn.  

China doesn’t own Moon:

Most Asian countries such as Korean, Japanese, Vietnam, Cambodia, Laos etc celebrate the Lunar New Year. But in England, it is often referred to as “the Chinese New Year”. Whenever we try to reason with this description, we are not always successful. One particular year one of the TV channels even announce that the Chinese don’t own Moon so it is wrong to call it the Chinese New Year but it has been called that here for so long may be too late to change it. But one thing we can all agree on is the lunar calendar is based on 12 animal characters (although some countries use slightly different animals Vietnam, for example, have Bison instead of Ox and Cat instead of Rabbit). This year is Year of Pig (or Boar). It also indicates the beginning of spring (however in our case it didn’t feel like it) as well as everybody’s birthday; Let me explain that a bit more, according to Mongol tradition, a child is one year old when they are born (this is called the Nominal age), and then a year is added to their age at Tsagaan Sar so, for example, a child who is born before February 5^th which was New Year day in 2019 would be one, then on February 5^th New Year’s day (2019) he or she would be 2. Birthday celebration are a pretty modern concept for traditional Mongols as they only celebrate when a person reaches the grand age 60,70, 80 and 90. But young people now celebrate their Birthday every year like in the West. Because my mum was born in Year of Pig, we made an extra effort to be there. As with all celebration and families get together there is a lot of food and drink involved, during a 4-day period we visited several families around Ulaanbaatar (or UB for short), we greeted about 80+ adult and about 50 children, said Amar baina uu? (which is a very respectful way of saying “How are you”?) 130+ times respectfully. The greeting is straight forward enough the younger person reaches out his or her arms palms up, the older then places his or her arms palms down on top of them so that the younger person is supporting the older person's elbows and then you lean forward and sniff on both cheeks, some people may kiss you on the cheeks while others will just brush against each other’s cheeks there is no right or wrong. While you doing that you exchange well-wishing words also you may offer some cash as a token gift. Mark and I have done this in Manchester among our community gathering for the last 20 years so it was nothing new. But once we were in Mongolia, we were a bit like school kids going to the gym class for the first time, all of sudden there were too many things to do and worry about. A mad panic where did we put our blue scarves, make sure Mark had put his hat on, I kept saying to Mark don’t forget to carry your snuff bottle with you, straighten your clothes and fix your belt. Because Mongolians take ethics seriously, we were determined to get it right, this was important especially for Mark and although they would forgive him if he got it wrong, I don’t want him to be a laughing stock or copycat with no idea of what was happening just because he’s not Mongolian.

Cold enough to freeze the balls off a brass monkey:

There is an ancient tradition to climb to the top of a mountain or hill to see first rays of the rising sun the morning of the first Lunar New Year day (called Shiniin Negen in Mongolian) and whisper your wishes for the next year. At 6am on New Year’s Day my brother-in-law, sister and eldest niece Enkhtuya arrived to drive us to a hilltop it was about an hour and a half away from UB to greet the New Year and to perform certain rituals, sunrise was about 8:00 that morning the outside temperature was -38° Celsius ice-cold air rubbed against my cheek as if were sandpaper. It was so cold you could feel it starting to burn so I wrapped my scarf around my face so only my eye were exposed as a result of my hot breath raise up and the tip of my eyelashes develop icy particle. Mark complained that the inside of his nose had frozen. It was so cold that Marks camera was having difficulty working so he had to use his phone to take a few pictures which meant he had to remove his gloves his hands soon started to turn blue and the battery on his phone was dying fast. Although I had snow boots on, I could feel my feet starting to go numb. My sister decided to start a fire, she bought some wood from a man nearby and my brother-in-law got a canister of gas but when he came to light it, it wouldn’t work so he passed the can to a guy sitting nearby who put it on top of his fire Mark and I made a hasty retreat behind the car, although I’m sure he knows what he was doing we didn’t want to be too near just in-case it blow up. When it comes to our holiday it is more like special forces operation, a bit like a tough marriage rather than a fleeting love affair. You may want to say that hang on, don’t be such Drama Queen, you’re only going to Mongolia for a holiday, not a bloody polar expedition and beside you come from there. However, the sad truth is that my two-decade gap puts me in no better position any stranger. To deal with the cold is one thing and at least we had the right type of clothing which meant we could start to walk short distances. But to cope with heat and warmth is a different matter, I mean the central heating once you have walked into someone’s apartment or even inside a shop. As soon as we entered, we removed our hat and scarves and if we were staying more than a few minutes we also removed our coat. But if you look around at 

the locals, they don’t do that no matter how thick their layers it doesn’t seem to bother them much that shows me that people here not only tolerate the cold they deal with the heat the same way. For us, it was extreme contrast even inside some apartment you would still quite warm even in your swimsuit. For us being inside a bit like a baptism of fire. If I haven’t made myself clear, I gave you an example how about when your guests arrive for Christmas dinner and you insisted they mustn’t remove their coats while having a three-course meal and drink while you have your heating on full blast and watch their face. Only Santa Clause can drink and eat without removing his hat and coat, but he only has a snack so probably we would never know how he would cope with a 3-course meal. Both our lips started to chap and although we carried some lip cream when us outside it was so cold that it froze and I had to get inside wait a bit until it got soft enough then we could apply it. Our skin was also taking its toll and at the end of every day we have to apply a tick amount of cream, this became our bedtime routine. In the TV show Dr Who (starring Christopher Eccleston as the 9^th Doctor) there was a character called Lady Cassandra the last human who was just a piece of stretched skin and who kept demanding “Moisturise Me”. And so, this became our mantra every night.

Chilin’ out in coldest capital:

Most of our time was dedicated to visiting relatives so we only had two days to do our shopping.  We did find time to call in the UB jazz club for a bit of R & R one night. Of course, we didn’t need a good excuse to have a good time, after all, we were on holiday and we deserve it. As we walked in and sat down, I couldn’t help noticing that the other "clubers" average age was between 20 or 30s at the most, making us feel out of place. I often listen to BBC 2 Radio and I remember that a couple of DJs declaring that their clubbing days or nights to be more precise were over. Maybe we are the only ones to start clubbing at such a late stage in our lives. When we order a drink, we insist on having a shandy (a mix of beer and lemonade) in order to curb our alcoholic intake, as at every place we called at they would give you far too many shots of vodka and in Mongolia you have to drink in 3’s (so it would be 3, 6 or 9 shots if you’re not careful, you need to keep your wits about you). So, we ordered a bottle of German beer and a can of sprite, in the past, we have asked for lemonade but no-one seemed to understand and the nearest thing we fond seems to be sprite. I also asked the waiter to bring two tall glasses he seems a bit confused judging by the look on his face, so he went off and when he came back, he had one tall glass and one short glass. I asked him to bring another tall glass, obviously, no one had ever asked for something like this before and once again he had a confused look on his face. Once we got the tall glasses, we half filled them with beer then added the sprite for a very refreshing drink. Very soon a small group of people a similar age to us arrived and sat at the next table, but they turned out noisy and irritating shouting out first in Russian then in English, after a few minutes we moved away to sit well away from them. Whenever they shouted the younger ones in the club threw a glance at them, they were clearly not impressed, I surprised as I thought it would have been the other way around. The club manager finally came onto the stage and introduced the group they were called “Pause” the lead singer was a lady called Ouynaa with a good powerful voice she sang in English and Mongolian with a mixture of jazz and blues. There was only one song we didn’t recognise which she sang in Latin otherwise the others were all familiar (Mark even knew the Mongolian songs). It was a great evening and well worth going to, we will be going again next time we are in UB.

The Big smog:

When people from Manchester used to go to London, they used to refer to it as The Big Smoke due to the air pollution, sadly it still like that when you go to UB in winter. Thankfully as we knew about this, so we took our own filter masks with us to help us deal with the problem. The reason it is so bad is that just over half of the population of UB live in the ger district (although it is still called the ger district there are many houses there now) which goes right around the city and as a result they have to burn wood, coal and even tyres to keep warm in the winter months so there is a ring of pollution round UB if the sky is clear then the pollution dissipates quite quickly but on cloudy days it can hang over the city for hours. While we were there, we visited a couple of elders who live in the Ger district, surprisingly this was the first time Mark had been to there. Mark described it is a bit of a rabbit warren with too many passages, we think that only those people who live there know way around but outsider like us stood no chance, we spent almost an hour trying to get to one of the houses we could see it but every path we took was blocked. Finally, we found the right passage and got to our destination. It seems there is no proper control and everyone who want to put up a fence dose wherever it blocks a right of way or not. So emergency service like fire, ambulance and police would find difficulty to locate the exact address. There is a numbering system in place (a bit like postcodes) which is meant to help but it doesn’t unless you know the route.  As regards to the pollution the Government are try to introduce smoke-free fuel and

there are new stoves which are meant to be more efficient but not everyone had them or can afford to swap to one. The British Embassy tried to help the situation and have brought special mask which were developed at Cambridge University and in order to increase public awareness they showed them off at one of the big Fashion show in UB, but once again not everyone could afford them and there are many young and old people who have breathing related illness, sadly there is no quick cure, just like in England it is going to take legislation and control and time to deal with it.

Coffee for one:

On one occasion I was busy with my mum and sister so Mark said he was going for a coffee at a Tom N Tom’s coffee shop 2 doors down the road, I asked Mark if he wanted me to go with him to order his drink for him in-case they didn’t have someone who spoke English as we weren’t in the main part of UB, but he said no he could manage to order himself as he had been listening to me when I had ordered over the last few days and was determined to order in Mongolian himself, so off he went. The next part is Mark description of what went on once he went into the shop:

Mark: Sain Baina yy?

Mongolian Barista: Good morning sir. (in perfect English)

Mark: Neg tom caffé latté, neg extra shot.

Mongolian Barista: (smiling) Yes sir, so that’s one large caffé latté with an extra shot, anything else?

Mark: Ügüi, ene khed ve?

Mongolian Barista: that will be 7500 tughrik (that’s about £2.20 in English money.)

[sorry can’t remember the exact price, I think this was about right]

Mark: bayarlalaa.

Mongolian Barista: Thank you sir.

After he had drunk the coffee, Mark took his cup back to the counter:

Mark: Mash ikh bayarlalaa, bayartai.

Mongolian Barista: Thank you sir, goodbye…

I not sure who was more pleased with himself, Mark for his “little bit of Mongolian” or the Mongolian Barista for his English…

Sumo stomach:

At Tsagaan Sar there are so many different dishes of food on the table, in many ways, it’s the Mongolian equivalent of a Christmas dinner however instead of roasted turkey and veg there is a whole sheep back, a multi-layered “shortbread cake” the number will vary between 3-9 depending on the host's age. There is always diary such as curd, cheese as well as rice with sultana in it and several types of salads. Let me describe one of the salads, I say salad but to any rational person, it is a full-blown meal in itself. One particular salad called a Russian salad, the ingredient includes; potatoes, carrot, gherkin, peas, onion, boiled eggs and sausage (more like a hot dog or salami type sausage than the English one) all diced and mixed with mayonnaise. Hospitality is everything in Mongolia and there is a good chance that when you get offered such vast amount of food and drink it means that the host and maybe their families have gone without but that’s just how things are in Mongolia and as for them understanding the concept of ‘that’s enough’ well that is quite beyond them. This is not just a regular mothering instinct to feed you up, it is an excuse to drink, tell tales, sing songs (if you’re brave enough) to reminisce and feel comfortable and to smother you with food until you can barely walk, and only then are they satisfied that they’ve done their job as a good host. Before long they are Killing you with Love you have to find the way to escape. But there is a fine line so not to offend your host and as long as you touch foods and drink with your mouth you don’t need to empty every bowl placed in front of you in-fact the more you eat the more they give you so unless you want to end up with a sumo-sized stomach you have to go easy. Our survival trick is trying not to sit at the table too long the best excuse for us is to entertain the kids so we try to organise games and challenges for them which also makes them happy, also we walk around taking everyone’s pictures and ask them to show us around their home. Even though we used all our cunning we still ended up putting weight on, so once we got back home it was time to take it easy with our food and drinking well at least until next  Tsagaan Sar.

Беатрис Поттер

Элен Беатрис Поттер 1866 оны 6 сарын 28 нд Лондон хотын Кенсингтон дүүрэгт төрж. Дэлхий даяар түүний зохиосон 23 бяцхан номноос 15 секунд тутамд нэг нь худалддаг гэсэн тооцоо гарч. Аль зуун хэдэн жилийн өмнө бичигдсэн уг бүтээл яагаад өнөөг хүртэл ингэж уншигчдын сонирхол татсан хэвээр байдаг юм бол гэсэн гайхширал төрүүлэхээр. Үүний эхлэл нь тун ердийн байдлаас урган гарч. Поттерийн гэр бүлийнхэн Лондонгоос гарч амрахдаа тухайн газраа байшин түр хугацаагаар түрээслэн авч тухалдаг байв. Эцэг Руперт Поттер ууланд гарч буга, сойр намнан, голоос хулд загас барих дуртай. Эх Хелен нь найз нөхдөө урин цайллага хийгээд завгүй байхад Беатрисд цэвэр агаарт ихэнхи цагаа өнгөрүүлэх нь зугаатай байв. Мөн тэгэх зуураа танил болон хамаатан садны хүүхдүүдэд ямар нэг амьтны тухай өөрийн зохиосон түүхийг бага сага зураг хавсарган захиа болгон явуулдаг зуршилтай байв. Гэхдээ эхэн үедээ Беатрис нэртэй зохиолч болон олон ном хэвлүүлнэ гэж төсөөлж байгаагүй байна. Магадгүй энэ нь тухайн үед эмэгтэй хүн авъяас чадвараараа мэргэжил эзэмшин, карьер хөөнө гэсэн ойлголт байхгүй зөвхөн сонирхол хобби гэсэн маягаар ханддаг байсантай холбоотой болов уу.

Беатрисын зураг зурах болон түүх зохиох чадвар нь бараг зэрэг шахуу хөгжсөнд эцгийнх нь нөлөө багагүй байж. Аав нь урлагын сэдвээр энд тэнд лекц уншиж байвал байнга оролцон мэдлэгээ зузааруулж авна. Уран зургийн галерей болон театрт цөөнгүй очно. Фото зураг авах сонирхолтой. Хаа явсан газраа зураг зурах нооргийн дэвтэр, харандаагаа үргэлж авч явдаг. Ингэхээр урлагын талын авъяас нь Беатрисд эцгээс нь өвлөгдсөн мэт. Түүний багын зургуудаас тодорхой хэсгийг Лондонгийн Виктория болон Альбертийн музейн архивт хадгалагдаж байдаг. Эдгээр зурагнаас тухайн дүрийн сэтгэл санааны байдлыг мөн ямар сонирхолтой түүх өгүүлж буйг тодорхой харж болохоор. Зургууд нь яг амь орсон мэт. Тэрбээр 23 настайдаа Зул сарын баярын ил захидалдаа амьтадыг хувцас өмсүүлэн зурснаа  дэлгүүрт аваачиж өгөхөд тус бүрийг фаундаар бодож нийт зургаан фунт стерлинг авч. Энэ нь түүний анхны орлого байлаа.

Зургийн гол агуулга нь амьтан байдаг нь түүний өсөж төрсөн орчин ахуйгаас үүдэлтэй гэхээр Беатрисыг 6 настай байхад түүний эрэгтэй дүү Бертрам төрж. Эгч дүү хоёр дээд давхар дахь унтлагын өрөөндөө өөрсдийн гэсэн зоо парк нээн тэндээ туулай, хулгана, сарьсан багваахай, мэлхий зэргийг дэлгүүрээс худалдан авчирч байрлуулсан. Багаасаа амьтан арчилж, тэжээх чадвартай болж. Беатрис амьтанд туйлаас хайртай чийгийн улаан хорхой, эмгэн хумснаас ч жийрхэж цэрвэдэггүй байв. Дүү нь дотуур байртай сургууль руу явах болоход эгчдээ сарьсан багваахайгаа үлдээж хэрэв юм идэхгүй болоод үхвэл чихмэл хий гэж захиж. Беатрис ч хэлсэн ёсоор нь болгож. Мэдээж үүнийг сонссон хүний гайхлыг төрүүлэхээр гол шалтгаан нь Поттерийн хүүхдүүд амьтадыг арчлахдаа шинжлэх ухааны үүднээс ханддаг байв. Тэднийхээ зан ааш байдлыг нягтлан ажиглаж нарийн тэмдэглэл хөтөлнө. Хэрэв зарим нэг нь үхвэл саванд хийж буцалган янзалж ясыг нь судалгааны материал болгодог. Учир нь эцэг Руперт Поттер орчин үеийн дэвшилтэт шинжлэх ухааны ололт амжилтыг сайшаан хүлээн авдагаа ч хүүхдүүдтэйгээ хуваалцдаг байв. Беатрисийн төрөлхийн авъяас дээр нь өргөн цар хүрээтэй мэдлэг түүний амжилтын суурийг яах аргагүй тавьсан мэт.

1892 онд Шотландад амарч байхдаа байгалийн түүхч Чарли Макинтошид өөрийн зурсан зургаа үзүүлэн улмаар түүнийг шинжлэх ухааны сонирхолтой аялалынхаа хөтөчөө болгосон. Тэр үед Беатрисын хамгийн ур чадвар гаргасан бүтээл нь мөөгний нүдэнд үл үзэгдэх шахуу хэсгийг алдалгүй гарган зурсан зургууд болно. Мөөгний талаар 5 жил судалгаа хийсний үр дүнд уг сэдвээр англид хэвлэгдсэн номнууд зөв зүйтэй мэдээлэл агуулаагүй болохыг анзаарч, өөрийн судалгааны ажлыг илүү олны хүртээл үүднээс Лондон дахь шинжлэх ухааны нэгэн нийгэмлэгийн цугларалтанд уншуулахыг хүсэж. Гэхдээ 1897 онд эмэгтэй хүн тус нийгэмлэгийн байранд хүртэл орохыг хориглодог үе байсан тул материалыг нь өөр эрэгтэй хүн түүний өмнөөс унших шаардлагатай болсон. Эрдэм шинжилгээний ажилтнууд Беатрисын ажлыг дүгнэхдээ ахин өргөн хүрээтэй судалгаа хийх хэрэгтэй гэж үзэж. Цаашлаад гишүүндээ ч элсүүлж аваагүйд Беатрисыг аргагүй байдалд оруулж.

Уг бүтэлгүй тохиолдол түүний амьдралд эргэлт гаргах шалтгаан болсон бөгөөд энэ нь уншигч бидний хувьд завшаан болсон. Эхэн үедээ түүний бичлэг нь зөвхөн захиа л маягтай байв. Харин түүнийг багад нь хүмүүжүүлж байсан эмэгтэй Анне Мур дотно

найзын хувьд зөвлөгөө өгөхдөө яагаад хүүхдүүдэд бичсэн захидлуудыг ном болгон эмхтгэж болохгүй гэж гэсэн санаа өгч. Учир нь тэр эмэгтэйн хүү Ноел мөн Беатрисаас байнга захиа авдаг нэгэн байж. Ингээд Беатрис туулайн түүхээ зурсан зургуудтайгаа хавсарган бэлдэн зургаан хэвлэлийн газар луу илгээсэн ч тэдний аль нь ч нааштай хариу өгөлгүй шууд татгалзсан. Беатрис тэр үед 34 нас хүрч байв. Тэрбээр аль хэдийн шинжлэх ухааны академийнхнаас татгалзсан хариу сонссон байсан ч энэ удаа тэрбээр тийм амархан буулт хийхийг хүссэнгүй. Хэвлэх эрхтэй болж байр сууриа олж авах нь түүнд томоохон сорилт байсан. Дээр нь тэрбээр эмэгтэй хүн тул илүү асуудал үүсгэж байв. Тэр үеийн хэвлэлийн газрынхан зохиогч нь хэн байна гэдгийг төдийлөн анзаарч үздэггүй байсан. Зарим тохиолдолд зохиогч нь өөрөө хэвлэх зардлыг төлөх болдог байв. Хэдийгээр маш их эсэргүүцэлтэй тулгарч байсан ч Беатрис өөрийн мөнгөөр Питер туулайн түүхээ хэвлүүлсэн. Питер туулайгаа амьтны дэлгүүрээс 4 шиллинг 6 пенсээр авахдаа тэрбээр их мөнгө төллөө гэж бодож байж. Питер туулай нь одоогийн Микки маус шиг алдар хүндийг их урт зам туулж байж олж авсан.  Анхлан 250 ширхэг хэвлэгдэн уншигчдын гарт хүрсэн даруйдаа олны талархал хүлээсэн. Номынхоо эхийг 7 дахь хэвлэлийн газар олонд танил “Фредерик Уорн” руу илгээсэн нь талаар болсонгүй.  Тус газраас номын талаар сонирхож байна гэсэн захиа түүнд ирүүлж. Гэхдээ "Туулайн ном" гэж их өрөвдсөн байдлаар дурьдсан байв. Гэсэн хэдий ч энэ нь түүний хувьд эхлэлийг тавьсан гэхээр нөгөө талаар тус хэвлэлийн газар хүүхдийн номын чиглэлээр нэлээд гаршсан байсан. Беатрис номоо яг яаж хэвлүүлэх талаар тун тодорхой санаатай байж. Хэмжээ, хэлбэр загварынх нь хувьд гээд бүр ямар үнэтэй байхыг хүртэл тооцоолсон байв. Гэхдээ номын зургууд нь хар, цагаан байсанд өнгөтэй болго гэж санал болгосон ч тэрбээр өөрийн санааг өөрчлөхийг хүссэнгүй. Бараг жил шахуу зогсонги байдалд орсны дараа тэрбээр усан будгаар баатруудаа амь оруулсан. Питер туулай цэнхэр өнгийн хүрэм өмсөх болж түүнийг ганцаардуулахгүй гэхдээ нэмж хэд хэдэн дүрийг нэмж зохиолдоо оруулсан. Ингэсний дараа шилдэг номын эзэн болох нь гарцаагүй болсон.

1902 оны 10 сарын 2 нд “Фредерик Уорн” анхны хэвлэлийн өдрийг зарлан номын зохиогчыг олонд танилцуулсан. Питер туулайн түүх эхлээд 8 мянган хувь хэвлэгдсэн нь номын дэлгүүрийн лангуу хүрэхээс өмнө худалдаалагдсан. Хоёр дахь ном нь “Глочестерийн түүх” үүнд нэгэн орой оёдолчин хантаазаа дуусгалгүй орхиод гурван өдрийн дараа нь ажилдаа ирсэн чинь уран гартай хулганууд аль хэдийн дуусгачихсан байсан гэж гардаг. Тэрбээр номынхоо агуулгыг баяжуулж үнэн зөв бичихийг мэрийж бүр оёдолчны газар туслахаар ажиллаж үзсэн гэдэг. Уншигчдын хүсэлтийн дагуу ахиад ном бичих шаардлагатай болов. Дараагийнх нь “Наткин гэдэг хэрэмний түүх” эхлээд ан хийдэг танилаасаа нэг хэрэм бариад өгөөч гэж гуйж байсан ч тэр бүтэхгүй шинжтэй хүлээгдээд байхаар нь амьтны дэлгүүрээс хоёр улаан хэрэм авсан нь хоорондоо үргэлж зодолддог байв. Тэднийг Наткины түүхдээ туслах дүрээр оруулж.

Беатрис хэвлэлийн газрын хүмүүсийн хувьд бол өсөж нэрд гарч буй зохиолч гэгдэх болсон. Хэдийгээр хэвлэлийн газрын гол удирдагч Харольд Уорн түүнд тийм сайн байгаагүй ч түүний дүү Нормантай илүү дотно харьцаатай болж ирсэн. Беатрис цаашдын ажил хэргийн чиглэлдээ ямар номонд ямар зураг оруулах бичлэгт өөрчлөлт хийх зэрэг бүхий л тал дээр Нормантай зөвлөлддөг байв. Түүний бичиж байсан номнууд нь тэдний хамтын ажиллагаан дээр үндэслэгдэж. Эхэн үедээ ажил хэргийн байсан тэдний харьцаа улам цаашлан зүрх сэтгэлийн асуудал болж хувирсан. Норман Беатрисын оргилуун сэтгэлд нь улам бүр татагдан. Беатрис Норманы өндөр нуруу, бие бялдарын хөгжил сайтай, нүдэнд дулаахан байдалд татагдаж эхэлсэн. Норман гэрлэх хүсэлтээ гаргахад Беатрис тун сэтгэл хангалуун баяртайгаар хүлээн авч. Беатрис Норманд үнэхээр хайртай байсан бөгөөд түүнтэй гэрлэн цаашдын амьдралаа хамтдаа өнгөрүүлэхийг тэсэн ядан хүлээж байсан. Харин Беатрисийн эцэг эх нь түүний сонголтыг тийм таатай хүлээн авсангүй. Тэдний сүй тавьсныг орон нутгийн сонинд хэвлүүлэхээс татгалзав. Гэсэн ч Беатрис Норманы сүй тавьж бэлэг болгон өгсөн бөгжийг хуруундаа зүүсэн.  Эцэг эх нь эсэргүүцсэн гол шалтгаан нь Норманыг нийгэмд эзлэх байр суурины хувьд Поттерийн гэр бүлийнхнээс доогуур орохоор гэж үзэж. Тэр үеийн жишгээр бол Беатрис бүр дээгүүр зиндааны биш юмаа гэхэд ядаж ижил төвшингийн хүнтэй гэрлэх ёстой байв. Үнэн хэрэгтээ Беатрисийн өвөг эцэг английн хойд нутагт хөвөн даавууны нэхмэлийн үйлдвэрийг амжилттай ажиллуулснаар хөрөнгө чинээтэй болж түүний үр хүүхдүүд нь хангалуун сайн амьдралаар аж төрөх нөхцөлийг бүрдүүлж. Гэсэн ч эцэг эх нь ингэж нийгэмд шат ахисан дэвшилийн талаар ил тод ярихгүй бараг нуух шахуу байдаг байв.

Беатрисыг Норманаас хөндийрүүлэх гэсэн далд санаагаар сүй тавиад дөнгөж 3 долоо хоног өнгөрсний дараа эцэг эх нь Уэльсэд амрахаар явах болсон. Беатрис тэднийг дагалдан явах болохдоо дадал болсон зангаар тэжээмэл амьтдаа аван аялалд гарсан.

Лондонд үлдсэн Норманы бие нь муудахад хэн ч түүний өвчин эмгэг ноцтой гэж бодож байсангүй. Уэльсэд ирсэн цахилгаан утсанд 37 настай Норманыг гэнэт өөд болсныг дуулгаж. Хувийн тэмдэглэлийн дэвтэртээ Беатрис бичихдээ: "Магадгүй биеэрээ тэнд байгаагүй нь дээр хэрэг болсон байх. Уйлж унжаад Норманыг улам хямрааж мэдэх байсан" гэжээ. Тэдний сүй тавилт дөнгөж сар л үргэлжилж. Тэр үед гэрлээгүй залуу эмэгтэй эрэгтэй хүнтэй тусдаа уулзах нь зохисгүй гэж үзэх тул заавал хэн нэгнийг дэргэдээ байлгах шаадлагатай байв. Иймээс тэд нэг хором ч яг хоёулханаа байж үзээгүй аж. Уй гашуудалдаа дарагдсан Беатрис тэжээмэл амьтдаараа хань хийж. Магадгүй энэ нь түүний амьдралын хамгийн хүнд үе байсан гэж хэлж болохоор хэдийгээр өндөр боловсролтой ч эмэгтэй хүний нийгэмд эзлэх байр суурь гэж их доогуур тавигддаг мөн хувийн амьдралын хувьд эцэг эхээсээ бүрэн хараат. Энэ үеэс тэрбээр бие даасан байдалд хүрэхийг юунаас илүү хүсэх болж.

1905 онд Беатрис оронгоороо эргэсэн мэт амьдралаа эргүүлэн өөрчилж чадсан. Хэзээний эрс шийдэмгий зангаар ажил хэргээ урьдын байдлаар үргэлжлүүлэх болсон. Тэрбээр аль хэдийн 5 ном гаргачихсан бөгөөд тэр ондоо дахиад хоёр ном хэвлүүлэхээр бэлдэж байлаа. Поттерын гэр бүлийнхэн зуныхаа амралтаар байшин түрээслэн сууж тухалж байсан Лейк дистрикт буюу Нуурын дүүрэг гэгдэх газрыг Беатрис хэзээнээс мэдэх болсон билээ. Ялангуяа Нир-Сорей тосгонд очих илүү дуртай байв. Тэрбээр тэмдэглэлдээ үүнийг хорвоод хосгүй төгс төгөлдөр тосгон гэж байж. Нуурын дүүрэг нь Лондонгоос нэлээд зайтай бөглүү газар гэдэг ч харин Беатрист энэ нь давуу тал мэт санагддаг байв. Тэгээд Нир-Сорейд Толгодын дээрхи фермер буюу Хилл-Топ гэдэг нэртэй хуучны байшинг 2805 фунт стерлингээр худалдан авч. Орон нутгийн хүмүүс хотын гэнэн хүүхэн ямар ч бодлогогүй загнаж байна гэж шүүмжлэнгүй хандаж байв. Тэгсэн ч Беатрис энэ бүх хэл амыг огт тоосонгүй. 41 настайдаа амьдралаа ганцаараа үргэлжлүүлэхээр шийдэн энд нүүн ирсэн. Цаашид номоо

үргэлжлүүлэн бичихэд санаа өгөхөөр зүйл орчин тойронд нь хангалттай байж. Номын зурганд байшингийнхаа зарим өрөөний хэсгийг оруулах болж. Шинэ байшиндаа дасаж эхэлсэн ч гэм нь хархаар дүүрэн байж таарч. Тэдгээр гайхалууд нь ч зохиолынх нь гол баатар болсон. Гэрийнх нь ойролцоохь нуур амьтдаар дүүрэн байснаас мэлхийг ихэд сонирхон ойроос ажиглах болж. Тэгээд “Загасчин Джереми “зохиолынхоо баатар болгон Харольд Уорнд танилцуулахад хэвлэхээс татгалзсан ч 1906 онд тэрбээр буулт хийж. Эхлээд Харольд Беатрисын номын эхийг үзээд энэ мэлхийн өнгө нь ийм байж таарах юм уу эргэлзсэн байдлаар лавлан асуухад маргааш өдөр нь Беатрис хэвлэлийн газар ирэхдээ жимсний чанамалын шилэнд амьд мэлхий хийснээ үзүүлж байсан гэдэг. Загасчин Джеремигийн түүх 1907 онд хэвлэгдмэгцээ 250 мянган хувь хэвлэгдсэн нь Беатрисыг байнгын орлоготой болгож. Нуурын дүүрэгт нүүн ирж 3 жил болсны дараа Лондонгийн эмэгтэй тун өөр болж ирж. Мөн түүний амьтныг хайрлах хандлагад ч шинэчлэл гарч. 1909 онд тэрбээр орон нутгийн хүмүүс эртнээс маллаж ирсэн Хердвик үүлдрийн хонь үржүүлэхээр шийдсэн.  Төдөлгүй 30 жилийн дотор Биатрис туслах малчны хамтаар хонин сүргээ амжилттай өсгөсөн. Хердвик үүлдрийн хонь үржихэд оруулсан түүний хувь нэмрийг үнэлэн Беатрисыг орон нутгийнхан нийгэмлэгийнхээ Ерөнхийлөгчөөр нь сонгож байв.

Бизнес тал дээр олигтой сэтгэдэггүй хэвлэлийн газрынханд тэрбээр бачимддаг байж. Гэхдээ тэдний гарыг хараад суухыг хүссэнгүй. Олны танил болсон Питер туулайгаар зөөлөн тоглоом хийн зарах болсон. Төдөлгүй номын бусад баатрууд ч мөн зөөлөн тоглоом болж гарч ирсэн. Үүний зэрэгцээ номын баатруудын зурагтай ханын цаас, халуун усны бигнүүр, өнгөөр ялган будах ном зэргийг зохион гаргаж номноос гадна борлуулалт хийж болно гэдгийг баталсан.

1911 он гэхэд Беатрис Нуурын Дүүрэгтээ 6 жил амьдарч Топ-Хилл нэртэй байшиндаа амьдарч байхдаа тэрбээр газрын эзэн болсон. Зэргэлдээх Хоксхед тосгоны хуулийн ажилтантай ажил хэргийн холбоо тогтоосон нь хожим түний нөхөр болсон. Урьдын сүй тавьж байсан Норман шиг Уильяам Хилис өндөр нуруутай, бага зэрэг бүрэгдүү, спортод дуртай нэгэн байсан. Тэд бие биенээ хүндэтгэсэн тун дотно харьцаатай бөгөөд хувийн сонирхолын хувьд ч ойр байв.

Беатрисын эцэг эх өндөр настай болсон ч бас Беатрисын нөхрийг хүргэнээ гэж хүлээн зөвшөөрөхийг хүссэнгүй. 1913 онд Лондонд олонд мэдэгдэлгүй чимээгүй байдалтайгаар Беатрис, Хилис нар гэрлэлтээ албан ёсны болгож. Беатрис шинэ амьдралаа эхлүүлэхээр эргэлт буцалтгүй шийдэн үзэг цаас, усан будгийн бийрээ түр хойш тавихаас татгалзсангүй. Нир-Сорей тосгондоо Беатрис өөрийгөө хатагтай Хилис гэж дуудуулах болсон бөгөөд Цамхагын фермер гэсэн нэртэй арай илүү том хэмжээний байшинд нүүн орсон. Беатрис фермерийн аж ахуйн ажилд улам илүү ойр байх болж газар нэмж худалдан авах болсон. Ингээд түүний мэдэлд эцэстээ 4000 акер газар, 15 фермерийн аж ахуй байх болсон. Хэдийгээр тэрбээр сууриндаа хамгийн чинээлэг оршин суугч байсан ч Беатрис болон түүний нөхөр мөнгөө зөв зүйлд ухаалаг зарцуулахыг эрхэмлэдэг байв. Орон нутгийн сэтгэл нийлсэн хүмүүс Нуурын дүүргийн газар нутгийг унаган төрх байдлаар хадгалахыг хүсэн байгууллага үүсгэсэн нь сүүлдээ “Үндэсний фонд” болж өргөжсөн Беатрис уг үйл ажиллагаанд эхнээс нь идэвхитэй оролцож байсан.

Фермерийн эзэн болоод цаашид нөгөө хөөрхөн бага оврын хөгжилтэй зохиолоо

үргэлжлүүлж бичсэнгүй. Гэхдээ америк уншигчдын хувьд хэдэн шинэ номууд гаргасан байна. Үргэлж гадаа нар, салхинд явж байдаг нь түүний эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлсөн, 77 настайдаа 1943 оны өвөл 12 сарын 22 нд өөд болж. Түүний хүсэлтээр олныг хамарсан томоохон оршуулах ёслол хийгээгүй бөгөөд хөшөө ч босгуулж ажил удсангүй. Түүний чандрыг нууцлан захисан ёсоор хөдөө газар фермерийнх нь менежер цацаж. Гэсэн хэдий ч тэрбээр мартагдан алга болсонгүй. Жил бүр түүний 2 сая ном зарагддаг гэдэг. Түүний амьдарч байсан Хилл-Топ байшин нь гэр нь музей болж шүтэн биширдэг хүмүүсийн очих дуртай газар болж. Дашрамд хэлэхэд Лейк дистрикт буюу Нуурын дүүрэг гэдэг газар нь санасныг бодоход их том газар байв. Хэсэг тасарсан тус тусдаа том жижиг нууруудтай нуураа дагаад манайхаар бол сумын төвийн дайтай жижиг тосгодууд тойроод байрлана. Тэднийгээ холбосон усан завь, онгоц болон машинтайгаа болон явган хүн гарч болох бярвааз ажиллана. Өөрсдийн унаагүй явж байгаа хүмүүс нэг бол алхаад хүрнэ нөгөө бол нуураа тойроод тосгон болгон дээр зогсоод явдаг автобусд хөл дүүжилж болно. Энэ газар ирсэний гол зорилго нь Беатрис Поттертой холбоотой газруудыг үзэх байсан тул эхлээд Вендмер гэсэн тосгонд буудаллан Беатрисын номын баатруудыг биет модель болгон хийсэн үзмэрийг үзээд дараа нь нуурыг гатлагч бярваазаар гаран Нир-Сорей тосгоныг зорин очиж Хилл-Топ нэртэй байшингийн гэр музейг очиж үзсэн. Гадна дотнын их олон хүн ирж үздэг болох нь харваас илэрхий байлаа. Монголчуудын хувьд Беатрис төдийлөн танил болоогүй байгаа байх. Ямар ч байсан япончууд сүйд болоод байдаг юм билээ. Токиогийн нэгэн цэнгэлдэх хүрээлэнд Хилл-Топын байшинг яг тэр байдлаар нь хуулбарлан барьж олонд үзүүлдэг үзмэр болгосон байдаг байна. Мөн Митшубиши банкны сүлд нь Питер туулай байдаг гэх зэргээс илэрхий харж болно. Беатрис өөрийгөө ингэж олон улсад алдартай зохиолч болно гэж төсөөлж байсан эсэхийг хэлж мэдэхгүй юм. Гэр музейд олон хүн очих тул бөөнөөр нь оруулж шавааралдуулж эмх замбараагүй байдал үүсгэхгүй гэхдээ цаг цагаар нь цувуулж оруулдаг их эмх цэгцтэй. Байшин доторхи бүх эдлэл хэрэглэл шалны дрож цонхны хөшгийг эс тооцвол Беатрис Поттерийн хэрэглэж байсан эд өлгийн зүйл байх аж. Байшин доторхийг харж байхад тэрбээр тийм чамин үнэтэй зүйл хэрэглээд байдаггүй даруухан эгэл. Сайн хийцийн чанартай энгийн тавилга сэлттэй. Мөнгөө их ухаалаг зөв зарцуулахыг эрхэмлэдэг байсан гэдэг нь үнэний ортой мэт санагдсан. Нэгэнт энд ирснийх гүйцээгээд бүгдийг үзэх санаатай ахиад өөр тосгон Хоксхедэд түүний зурсан зургаар үзэсгэлэн гарсан байна гэхээр очлоо. Уг тосгонд түүний нөхөр Хиллис ажиллаж байсан бөгөөд түүний хуулийн ажил хэргээ явуулдаг байсан хуучин байшинд нь зургийн галерей зохион байгуулсан байв. Беатрис багадаа хямд цаасан дээр зурдаг байсан тул түүний зургуудыг тэр болгон ил гаргаж тавьж үзүүлэхэд асуудалтай байдаг гэж музейн ажилтан тайлбарлаад 150 жилийн ой боллоо гээд ингэж тусгай үзэсгэлэн гаргаж байгаа ингээд дуусахаар нь архивт далд хадгална. Ойрын хэдэн жилдээ ил гаргахгүй гэж байв. Беатрис өөрийн эзэмшлийн газар, байшингаа “Үндэсний фондод” үлдээсэн учир ингэж хэн дуртай нь ирж үзэж болох чөлөөтэй болгож. 

Беатрисын ахин нэг ном шинээр гарах болж байгаа нь уншигчдын анхаарлыг ихэд татаж байгаа аж. 2013 онд Жон Ханкс гэдэг судлаач “Гуталт муурын зулзага” гэдэг зохиол гар бичмэлээрээ үлдсэн болохыг түүний үлдээсэн бичиг хэргийн дотроос олж авч ингээд үүнийг өөр зураачаар зургийг нь зуруулан гүйцээн хэвлэлд бэлтгэн уншигчдын гар дээр тавьжээ.

Лейк дистрикт

Камбри